Los Angeles Times: Ky brez i të rinjve shqiptarë është i mirëarsimuar

Nga ROBIN WRIGHT & DOYLE McMANUS

Guri i fundit komunist i dominosë në Europën Lindore, Shqipëria staliniste mund të jetë duke u lëkundur. Rënia e regjimit të Nicolae Ceausescut në Rumani, bashkë me problemet e rëndë ekonomikë në Shqipëri, nxitën muajin që kaloi të parën demonstratë serioze antiqeveritare që nga koha e revolucionit komunist në vitin 1944, sipas analistëve amerikanë.

Protestat e udhëhequr nga studentët në qytetin verior të Shkodrës, qyteti i dytë më i madh i Shqipërisë dhe një qendër e madhe industriale dhe transporti, duket se është shuar “menjëherë dhe me dhunë”, sipas një zyrtari të Departamentit të Shtetit, ndonëse kjo ngjarje kaloi pothuajse pa u vënë re në Perëndim.

Por rrymat e nëndheshme të rezistencës ndaj regjimit më të prapambetur, më të izoluar dhe më totalitar të Europës e shtynë një analist amerikan të parashikojë se “Shqipëria do të shembet si një shtet komunist, stalinist – nëse nuk ndodh prej një kryengritjeje, atëherë do të ndodhë prej nevojës ekonomike”.

Kryengritja në Shqipëri do të plotësonte pastrimin e të gjithë kontinentit nga regjimet komunistë. Një vend me male të thepisur që shtrihet përgjatë Adriatikut, Shqipëria është sunduar që prej vitit 1944 nga një qeveri komuniste kaq e pa kompromis, saqë udhëheqësi i saj u prish me Moskën në vitet 1960, duke kritikuar udhëheqësin sovjetik, Nikita Hrushov se ishte shumë i butë. Edhe sot e kësaj dite ata e shohin diktatorin sovjetik, Josif Stalin si modelin e tyre.

Por tani, presidenti Ramiz Alia duket se është në pozicion mbrojtës. Alia, relativisht një centrist në një Byro Politike të fragmentuar, mendohet se është i pasigurtë nëse duhet të përdorë forcën apo të lirojë shtrëngimin mbi popullsinë. Analisti amerikan thotë: “Ne jemi duke parë një model lëshimesh ekonomikë dhe paralajmërimesh ndaj popullsisë, që ajo që ka ndodhur gjetkë, nuk ka për të ndodhur në Shqipëri.

Është e qartë se regjimi është shumë nervoz”. Për shembull, Alia, në fjalimin e tij të Vitit të Ri drejtuar kombit, aludoi për trysninë që ka ardhur duke u rritur, prej ritmit dramatik të ndryshimit në Europën Lindore: “Ngjarjet që kanë ndodhur kohët e fundit në Europën Lindore kanë frymëzuar disa forca të njohura antishqiptare që të rifillojnë fushatën e sulmeve kundër vendit tonë. Por, si thotë populli ynë, sado të përpiqen, ata nuk kanë çfarë na bëjnë”.

Që nga vera e vitit që kaloi, ka patur lajme të pakonfirmuar për demonstrata në qytete dhe fshatra të tjerë të Shqipërisë, duke përfshirë qendrën e nxjerrjes së naftës në Fier dhe qytetin jugor të Korës. Ekonomia e Shqipërisë ka vuajtur përgjatë pjesës më të madhe të viteve ’80, duke sjellë privime gjithnjë e më të mëdha në atë që ishte tashmë shteti më i varfër i Europës. Pas tre vitesh thatësirë, vendit iu desh të importojë ushqim në vitin 1988.

Zyrtarë shqiptarë kanë raportuar publikisht se 1989 solli një rimëkëmbje, por një zyrtar amerikan thotë: “Asnjë prej shifrave të tyre nuk ka qenë ndonjëherë e besueshme”. “Vështirësitë ekonomike dhe nevoja po e shtyjnë Shqipërinë drejt shekullit 20 dhe po e detyrojnë të ketë të bëjë me botën e jashtme”, deklaroi një tjetër zyrtar i SHBA. Ashtu si me shumicën e lëvizjeve të reja opozitare në Europën Lindore, veprimtaria antiqeveritare duket e përqëndruar mes studentëve.

Ata janë një segment i rëndësishëm i popullsisë së Shqipërisë, sepse me një prej normave më të larta të lindjeve në Europë, pothuajse dy të tretat e popullsisë 3.2 milionëshe janë nën moshën 30 vjeç. Ironikisht, regjimi komunist mund të ketë ndihmuar opozitën. Statistikat e qeverisë shqiptare tregojnë se vetëm 15% e popullsisë ka qenë e arsimuar në vitin 1944.

Në një prej atyre pak arritjeve pozitive, regjimi e ka rritur këtë shifër në 75%, sipas analistëve amerikanë. “Ky brez i të rinjve shqiptarë janë të mirëarsimuar. Është e habitshme të shohësh se janë të shumtë ata që flasin gjuhë të huaja, sidomos gjermanisht dhe anglisht”, thotë specialisti i Departamentit të Shtetit.

“Po kështu, ata nuk janë aq të izoluar sa mendonim ne dikur”, shton ai. Një tjetër ekspert amerikan bie dakord: “Politikisht, Shqipëria është një ishull në krahasim me pjesën tjetër të Europës. Por gjeografikisht ajo është aty dhe impakti nuk ka si të mos ndihet. Shqiptarët nuk janë të izoluar nga lajmet. Ata shohin televizionet jugosllavë, grekë dhe italianë, plus dëgjojnë Zërin e Amerikës. Ata shohin edhe serialin “Dallas” në italisht. Po kështu, shtypi shqiptar ka dhënë lajme shumë të saktë të ngjarjeve në Rumani. Ata e dinë çfarë po ndodh”, thotë ai.

“Shqiptarët duan të lexojnë, të udhëtojnë, të ndjekin modën”, thotë zyrtari. Në një sondazh të miratuar zyrtarisht në vjeshtë të vitit që kaloi, studentët shfaqën një interes të paprecedentë për muzikën rrok perëndimore. Shtypi shqiptar ka shkruajtur gjerësisht kohët e fundit për “huliganizëm”, që specialistët perëndimorë e interpretojnë kryesisht si një denoncim të aktivizimit të ri studentor.

“Ky do të jetë një revolucion i të rinjve”, parashikon një analist. Një tjetër burim potencial opozicioni vjen nga popullsia fshatare, që zë 70% të popullsisë dhe është e ndarë mes klaneve e fiseve legjendarë të Shqipërisë.

Los Angeles Times, 1990

*    *    *