Simbolika e (pa) shpjeguar e dy gishtave

Një prej simbolikave të mbetura nga 23 vjet më parë, pa pësuar asnjë lloj zbehjeje apo harrese, është ajo e dy gishtave përpjetë, një akt që përfaqsonte thirrjen për demokraci që pushtoi gjithë vendet e Lindjes komuniste, në kapërcyell të 90-ës, sigurisht dhe Shqipërinë. 

imazhe shqip

Berisha nuk mund të kuptohet pa dy gishtat. Këto, portreti herë i ngërdheshur me buzët vesh më vesh e herë i murrëtyer, si dhe kadencat e regjistrit vokal, që finalizohen më pas ne një kantilenë gricëse për çdo vesh të ndjeshëm ndaj të bukurave zëra të kësaj bote, janë konfigurimet që na nuk na shqiten dot prej dy dekadash. Dy gishtat i ka marrë si stafetë dhe Lulzim Basha, që i tund sikur të ketë tufa lulesh ndër duar, shoqëruar gjithnjë nga një pamje lumturie orgazmike, krejt e pashpjegueshme, porsi arsyeja se përse duhen ngritur ato, gjersa ishin të kushtëzuar nga një konteskt i caktuar që sot nuk ekziston më. Por mundet ta ketë një shpjegim, nëse ngrehësit e tyre gjykohen për mbajtjen gjallë të një populizmi, pa të cilin nuk mund t`i sigurojnë vetes asnjë frymëmarrje në politikë. Ndaj, jo më kot u panë të ngrihen dy gishtat edhe në një protestë të të larguarve nga administrate, paraditen e së enjtes.  E.H.    

        http://imazheshqip.blogspot.com/2012/12/hysen-shoshori-i-shkruan-sali-berishes.html 

*   *   *

Përse i duhet lëkura e Julias?

Nga Bedri Islami

Ka një ngutje të jashtëzakonshme të Berishës, të medias të lidhur me të, si dhe të një grupimi pranë tij, për të bërë një përngjasim mes figurës së tij dhe zonjës Timoshenko, të sapo liruar nga burgu; ka një sajesë të habitshme e njëkohsisht të paturpshme për të bërë një lidhje mes tyre, qoftë edhe mbështetur në trillime sharlatane; e po ashtu, e menduar seriozisht, por e qepur keq, krijimi i një dëshmie se jo vetëm Berisha e mbështet zonjën e cituar, por edhe njerëzit e saj mbështetin Berishën, sidomos angazhimin e tij për daljen e saj nga burgu, sikur që prej selisë së Shtëpisë së ushtarakëve, Berisha t’i ketë dhënë urdhër parlamentit ukrahinas. E gjithë kjo, e bërë rrëmujshëm, në harkun e pak ditëve, si për të dashur të përmbysë gjithçka, nga e djeshmja dhe ajo që mund të vijë, në mos qoftë sarkastike, është e neveritshme.

Përse Berisha po nxiton të shkëputet nga presidenti i rrëzuar dhe në ikje, Janukoviçi dhe njëkohsisht po përshpejton të dëshmohet si një i afërt i Timoshenkos? Cila lojë fshihet pas deklarateve të tij të njënjëshme, ngritjes së grupit të tij parlamentar për një minutë heshtje në nderimin e të vrarëve në demonstratat e një populli të rebeluar në Ukrahinë; çfarë e bën atë të nxitojë furishëm nëpër një rrugë të trazuar përmes së cilës, në dy anët e polit, shihen ende gjurmët e të vrarëve? Dhe në fund të fundit, cilit i ngjan më shumë ky njeri, i cili, edhe pse i zhytur në mjegullën e mashtrimit të kaherëshëm, përsëri sjell në dritë sajesa të tjera, pa u lodhur nga e gjithë ajo që ka sajuar dhe që është i detyruar të bartë me vete? Cila është sozia e tij politike në Ukrahinë: njeriu që po fshihet apo zonja që ende po shëron një nga plagët e saj…?

Berisha ka dy periudha përmes të cilave ai mund të krahasohet me atë që ndodhi në Ukrahinë: ai ka vitin e prapshtë 1997 dhe vitin e vrasjeve 2011. Mes këtyre dy vitprovave, qëndron ai, i cili, edhe kur u provua si president, edhe kur u provua si kryeministër, doli se ishte kallp dhe nuk bëri asgjë nga ajo që ishte pritur…

  

Ngjasimet e vitit 1997 dhe janukoviçizmi i një njeriu buzë greminës…

Më shumë se sa me Timoshenkon, ngjasimi i Berishës i vitit 1997 (por edhe i tashëm) është me presidentin ukrahinas në ikje, Janukoviç. Në vitin e prapshtë, Berisha në ankthin e asaj që mbolli vetëdijshëm, sapo njerëzit dolën në rrugë, gjënë e parë që bëri, largoi familjen e tij, e dërgoi ku mundi, deri në Suedi, dhe kjo është krejt e njëjtë me zhdukjen e familjes së ukrahinasit. Edhe atëherë, në vitin 1997, ai dha urdhër të armatoseshin me listë militantët e tij, sidomos nga zonat veriore; njëjtë sikur urdhëroi i ikuri ukrahinas; edhe atëherë ai u përpoq të ndante në hasmëri Shqipërinë, në veriun pro tij, demokratikas por jo demokratë, dhe në jugun kundër tij, rebel, socialist, bandit, njëjtë sikur adashi i tij politik ukrahinas, ku vendi nga tendencat separatiste rrezikon të ndahet më dysh; edhe atëherë, të keqen që pllakosi vendin ai nuk e gjeti tek vetja dhe regjimi i tij autokratik, që opozitën e përgjakte në mesin e sheshit kryesor të Tiranës, por përtej vetes, tek agjenturat e huaja deri në Amerikë; njëjtë si ndodhi me sozinë e tij politike në Kiev; edhe atëherë në vitin 1997, ai dha urdhër të përdoreshin të gjitha mjetet luftarake, deri tek avionët dhe lëndët kimike, (desh u bë Sali kimiku), për të ruajtur pushtetin e tij presidencial, ku sapo ishte rizgjedhur përmes hijeve të tankeve nëpër rrugë; njëjti si ai, Janukoviçi, urdhëroi për të vrarë e bastisur kudo; edhe atëherë, Berisha, shpalli gjendjen e jashtëzakonshme dhe Shqipërinë e vendosi nën kontrollin e Sigurimit të Shtetit, SHIK, dhe të një manjaku fondamentalist, lejoi masat e posaçme, dërgoi trupat e militantëve në jug, shtoi kontrollet, bastijset, arrestimet, njëlloj si ndodhi këto ditë në Kiev dhe në qytetet e tjera ukrahinase nga dëshira e një diktatori për të ushtruar pushtetin e tij bandit.

Dhe ajo që ndodhi më pas në Shqipëri, si rrjedhë e kësaj çmendurie presidenciale, që ishte njëkosisht edhe krim politik e njerëzor, numëron mijra të vrarë, prag lufte civile, anarki e zhvatje, dhe e gjithë kjo të kujton presidentin ukrahinas. Dhe për ta bërë gjithçka më të besueshme, shefat e opozitës ishin po ashtu, në të dy vendet, të burgosur, nën të njëjtën akuzë dhe thuajse me të njëjtin dënim.

Nëse ka një njeri, të cilin e ka ndjekur verbërisht Janukoviçi, ndoshta pa e njohur, ky është Berisha, çmenduritë presidenciale të njërit janë krejt të njëjta me të tjetrit, sa të duket sikur kanë rrjedhur nga i njëjti burim politik. Dhe, medet, për të shkuar më tej, që të dy, asaj kohe njëri e më pas tjetri, kishin frymëzim sllav:  Janukoviç nga shteti i madh shovinist rus, ky i yni nga shteti serb, me të cilin kishte bërë tregti edhe pse ndodhej nën embargo, kishte dërguar armë, ani se kush vritej…kishte pritur solemnisht doren e djathtë të një njeriu që shumë shpejt do të konsiderohej krimineli i Ballkanit. Rastësi… pak e besueshme të jetë kjo, përngjasimi është i jashtëzakonshëm, deri në detajet më të imta, por që kanë lënë pas vetes të vrarët që nuk ngrihen më.

Por ka një ndryshim të madh: 17 vite më parë, nga toleranca e cunguar mendërisht e një stafi socialistësh, që nguteshin të merrnin pushtetin e jo të bënin shtetin, Berishës nuk i hyri gjëmb në këmbë, jo si kolegut të tij ukrahinas, që nuk i zënë këmbët dhe. Vendimi më racional dhe më historik i asaj kohe do të ishte (në mungesë të një përballimi juridik gjyqësor të domosdoshëm), të paktën, për gjithë atë katrahurë që la pas vetes në pesë vite pushtet absolut, humbja e së drejtës për të qenë njeri i politikës. Vendi do të kishte marrë frymë lirisht, jo vetëm në vitin 1997, por edhe tani. “Falja” e tij si do të mburreshin më pas disa liderë socialistë, është ende precedenti më i rrezikshëm, që dëshmon se kushdo, që është ndërkohë lider shtetëror, mund të bëjë gjithçka në dëm të këtij vendi, ai mund të nxisë urrejtjen,të grabisë, të udhërojë  vrasjet masive, të armatosë militantët, të shpallë gjendje të jashtëzakonshme, të vendosë shtetin nën diktatin e sigurimit të tij, të shkatërrojë financat, të vendosë kontrollin policor, të vendoset rendi nën kontrollin e bandave, dhe përsëri, si më parë, të jetë lider i një force politike. Kjo e bën shtetin lehtësisht të rrezikuar, dhe pikërisht se socialistët nuk iu drejtuan popullit përmes një referendumi për të ardhmen politike të Berishës, që do të kishte një votë plebishitare kundër vazhdimit të jetës së tij politike, ndodhën edhe ngjarjet pasuese, sepse, si dihet tashmë, ndëshkueshmëria dhe personalitetet shtetërore janë kundërshtim i njëra-tjetrës.

Kush mund ta mendonte në vitin 1997 se njeriu i gjëmës kombëtare do të jetë i fshehuri i Gërdecit, urdhëruesi i 21 janarit, masakruesi edhe një herë i ekonomisë së vendit…dhe të gjitha këto, në kohën e sotme, të sjellin në mend vetëm një njeri, çuditërisht i riformatuar si një vazhdim i Berishës, Janukoviçi, ukrahinasi në arrati, pasi parlamenti i atjeshëm, ndoshta duke zënë mend nga porositë e Perëndimit, nuk bëri “falje” berishiane.

Përngjasimi i vrasjeve

Ngjashmëria në mes dy ish presidentëve dhe oligarkëve vjen e bëhet edhe më e ngushtë nëse ditët e fundit në Ukrahinë i krahasojmë me ngjarjet e 21 janarit. Përmasat janë të ndryshme, por misteri është i hapur. Berisha vrau vetëm 4 vetë, sepse ajo ishte dita e parë e protestës, e cila më pas, duke pasur drojën e njeriut që të bën gjëmën, erdhi duke u asfiksuar. Në ditët e para të protestave Janukoviçi nuk vrau askënd. Berisha e filloi me vrasje dhe njëkohsisht me paralajmërimin se është grusht shteti- njëlloj si adashi i tij politik në Kiev – dhe paralajmëroi se mund të vriten 3 vetë, mund të vriten 30 por edhe treqind. Ky ishte deliri i pasmë i njeriut haluçionant, dhe nuk arriti të vrasë përtej katër burrave, sepse në shesh nuk kishte të tjerë. Për të dëshmuar se mizoria e tij ishte ftohtësisht e llogaritur, ai nuk vrau në kohën e pikut të përleshjeve, si u tha se ndodhi shpesh herë në Ukrahinë, por vrau qetësisht, dhe haptas, pa asnjë lloj droje, kërcënoi liderin e opozitës, se, jo vetëm do e vriste, por do i mbante edhe fjalimin më të bukur të varrimit në histori. Kërcënoi se do të vriste edhe të tjerë, të panumurt, dhe ndoshta në vetdijen e tij ka ngelur brenga se nuk mund të vriste edhe më tej. Kjo është e përbashkta e dytë mes tyre, por, si thonë gjermanët, çdo krahasim është i mangët, dhe nëse do të mbeteshim deri këtu, gjithçka do të ishte mangësi.

Berisha ka një ngjashmëri tëjashtëzakonshme me ish-presidentin ukrahinas J. në gjithçka që kanë ndërtuar në vitet e qeverisjes; që nga luksi i jetesës së tyre, ku vila e J. mund të duket pak përballë pasurisë berishiane, me vila, stërvila, toka, fonde të ditura e të paditura. Luksi i fëmijve berishianë është njëri ndër turpet e vendit ku jetojmë dhe pjesë e të cilit jemi, pasi është vënë vetëm mbi të qenurit e babait të tyre kryeministër, i cili, “duke zënë mend” nga braktisja e vitit 1997, tani u kujdes që fëmijët e tij, si Mirkoja i Milloshit, të ishin njerëzit e pasur të këtij vendi, por që, po ashtu si ky Mirkoja, edhe birboja të mos i gëzojë gjatë.

Ngjashmëria e tyre, mes Berishës dhe J. shkon deri në ndërtimin e strukturave juridike të vendit, ku gjithçka është e zhytur në llum, dhe ku të ndershmit ende nuk dihet se ku janë, vetëm nëse fshihen pas mustaqeve të dikujt tjetër. Pasuria e gjyqësorëve tashmë është kaluar në përrallë, dhe këtë Berisha nuk e ndërtoi për hir të pushtetit, por për mbajtjen e pushtetit dhe atë që mund të ndodhë pas tij. Të dy, J. dhe Berisha, ndërtuan një strukturë kontrolli të jashtëzakonshme mbi shtetin, e shndërruan për disa kohë partinë në shtet, dhe, të gjitha këto, kanë krijuar precedentët e rrezikshëm të kapjes së shtetit nga mafia politike, e dhëmbëzimit të saj përmbi të drejtën, e sashenkizimit të ligjeve dhe të së drejtës, e në fund të fundit në anomalinë e stërmadhe të drejtësisë.

Berisha synon të përngjajë në Timoshenkon pasi shumë vetë, në modelin e tij, synojnë të jenë ata që nuk janë më dhe që ndoshta kurrë nuk kanë qenë. Në të vërtetë Timoshenko nuk është ëngjëll, por duke e krahasuar me këtë që kemi ne, këtë farë berishenkoje, duket si e tillë.

Droja e madhe e tij është vetmia, ajo po i vjen. Ai kërkon të largohet nga hija që e ndjek pas e ish presidentit J. si tek Makbethi, pasi, tmerrshëm, vuri re braktisjen që i bënë atij njerëzit e partisë, që i kishte mëkuar, i kishte urdhëruar, që ishin pasuruar përmes tij. Berisha e ndjen ftohtësinë reth e rrotull vetes, edhe nga trupa ministrore ose partiake rreth tij, e ndjen heshtjen, përdallimin, dhe kjo e bën të ikë me turr nga statura e mjerë e J. dhe të kërkojë , edhe një herë të ketë një staturë tjetër, që të mos braktiset. Ai e di, se pas vetmisë së tij, turrshëm do të vijë edhe ndëshkimi i familjes së tij, jo se është familja e tij, por sepse u bënë pjesë e këtij mjerimi, korrupsioni dhe zhvatje.

Gjykimi, braktisja, vetmia, ndëshkimi familjar dhe politik, të gjitha sëbashku dhe secila veç e veç, janë ata që e bëjnë Berishën të kërkojë të ikë nga vëllai i tij siamez politik, ish presidenti J. dhe të dëshirojë me ngulm të jetë në afërsinë e figurës së Timoshenkos, më shpresën se, edhe në mos ardhtë përsëri në pushtet, të paktën të mos vijë dita kur qielli të jetë i ndarë në 16 copë.

E provuam këtë njeri si president, e provuam si kryeministër, asgjë nuk ia vlejti. Ishte kohë e humbur dhe një ëndërr e bjerrur./Dita

imazhe shqip

http://imazheshqip.blogspot.com/2012/12/mos-e-beso-po-deshe.html

*   *   *

Enver Hoxha dhe një histori mes

Edi Ramës dhe 

Berishës në janarin e vitit1991

Nga Prof.Pëllumb Xhufi

Revista JAVA

Të bësh një analizë pak a shumë të saktë e gjithpërfshirëse të Enver Hoxhës është një mision i vështirë e, me sa duket, i parakohshëm. Misioni bëhet edhe më i vështirë në këtë klimë intolerance prej lufte të ftohtë, të krijuar nga lukunia e spiunëve dhe e komunistëve të konvertuar që kanë qeverisur vendin këto 23 vjetët e fundit.  Aq më shumë, bëhet e vështirë të flasësh në mënyrë të paqme për Enver Hoxhën dhe për çdo ngjarje e personazh të periudhës së komunizmit shqiptar, kur ftohesh ta bësh një gjë të tillë në 20 shkurt, datë që lukunia në fjalë e ka zgjedhur si ditën e saj të Shën Bartolomeut. Kështu, çdokush që rreket të shkruajë ndonjë mendim për Enverin, siç po bëj unë tani, instinktivisht priret  t’i masë fjalët, për të qenë politikisht korrekt me lukuninë e spiunëve dhe të të konvertuarve, që në çdo 20 shkurt veteksitohen deri në kafshim. Ndërsa them këto, vetvetiu më fanepset histori e vitit 1991, që ka për protagonistë z. Sali Berisha dhe z. Edi Rama. Ishte janar, kur në sallën “Dea” të Pallatit të Kulturës Partia Demokratike e porsakrijuar kishte organizuar një bashkëbisedim me intelektualë të kryeqytetit. Mes të tjerash, një i pranishëm në atë takim e pyeti z. Berisha se cili ishte qëndrimi i tij dhe i PD ndaj figurës së Enver Hoxhës. Z. Berisha u përgjegj ngatërrueshëm, duke thënë, hiç më shumë e hiç më pak, atë që po them edhe unë, pas 23 vjetësh, në hyrje të këtij shkrimi: “Enver Hoxha është një figurë komplekse, me të mirat e të këqijat e tij”. Me të mbaruar këto fjalë, nga gjysmëerrësira e rreshtit të fundit ia befi Edi Rama, i cili rrëmbeu thuajse me forcë mikrofonin dhe me një “ua tregoj unë se kush ishte Enver Hoxha”, filloi t’i tregojë sallës, e sidomos Doktorit që nuk ishte çliruar ende nga hija e Komandantit, se Enver Hoxha nuk ishte aspak një figurë komplekse…Të gjithë e dinë se çfarë mendon Edi Rama për Enver Hoxhën, ndaj nuk dua të zgjatem as me pasionin e tij antienverist, të sinqertë, të kuptueshëm por antihistorik, dhe as me antienverizmin e antikomunizmin e z. Berisha, që është i vonuar, i shtirë, antihistorik e gjithashtu amoral.

Për Enver Hoxhën është shkruar shumë kohët e fundit, por kryesisht duke e analizuar atë kryesisht në marrëdhëniet me demokracinë dhe me të drejtat e njeriut. Kjo është e kuptueshme, e pashmangshme dhe e domosdoshme Ai i përkiste, qysh në nisje, një bote dhe një ideologjie që e shkelte individin, liritë dhe të drejtat e tij, në emër të rendjes pas një projekti utopik që do t’u sillte të gjithëve, njëherësh e njëlloj, mirëqënien e lumturinë e kërkuar.  Kundërshtarët e tij politikë, nga bashkëluftëtarët e bashkëpunëtorët e tij më të ngushtë, e deri te përfaqësuesit e “klasave të përmbysura”, u dënuan me një ashpërsi që nuk e pati shoqen as në Rusinë e Stalinit. Në mënyrë të veçantë, histeria represive e shpërthyer pas vitit 1970, kur pas “kërleshjes” me SHBA dhe BRSS regjimi bëhej gati t’i hidhte dorashkën edhe Kinës dhe për rrjedhim kishte nevojë më shumë se kurrë për një “paqe të brendshme”, nuk mund të shpjegohet veçse me një degradim politik dhe intelektual të regjimit dhe të vetë Enver Hoxhës.

Por, për  marrëdhëniet negative të Enver Hoxhës me demokracinë e me të drejtat e njëriut është folur mjaft pas vitit 1990. Edhe biografitë mbi të, të shkruara vitet e fundit, vërtiten në mënyrë të pashmangshme rreth këtij motivi. Ndërkohë, aspekti represiv i shtetit dhe  i vetë personalitetit të Hoxhës nuk përfaqëson të gjithë qënien e tij si politikan e burrë shteti.  Për një analizë më të thelluar e më historike, do të ishte e nevojshme të hetoheshin edhe marrëdhëniet e liderit komunist me gamën e madhe të veprimtarive partiake e shtetërore, që ai drejtoi me dorë të hekurt për më shumë se 40 vjet.   Pak ose aspak është shkruar lidhur me raportet e tij me pavarësinë e sovranitetin, me mbrojtjen e sigurinë, me  industrinë, bujqësinë, energjinë, arsimin, shëndetësinë, politikën e jashtme, kulturën, shkencën, sportet etj. etj. Nëse ne e pranojmë si një të dhënë të paracaktuar nga ngjarjet e Luftës II Botërore instalimin e sistemit komunist në Shqipëri, dhe në rast se analiza jonë nuk abstragon nga kjo premisë e rëndësishme, atëhere kuadri  i realizimeve dhe i dështimeve të regjimit të Enver Hoxhës në këto fusha nuk del aq i zi, sa ç’rezulton kuadri i rrënuar i raporteve të tij me të drejtat e individit dhe me demokracinë.

Ajo që unë dua të trajtoj posaçërisht këtu dhe që me siguri do irritonte shumë vetë, ka të bëjë me raportet e Enver Hoxhës me nacionalizmin dhe me Kosovën, si thelbi i çështjes kombëtare shqiptare. Shumica e autorëve dhe e teksteve të huaja, që janë marrë me historinë e Shqipërisë të pas Luftës, janë të një mendje kur thonë se Enver Hoxha ishte një komunist nacionalist. Sigurisht, në vendin e shqipeve nuk është pa rrezik ta thuash një gjë të tillë: rrezikon të mbytesh në detin e urrejtjes, të pështymëve e të jargëve të të ashtuquajturve “nacionalistë të opingës”. Ndaj, më së pari duhet sqaruar terminologjia.  Tashmë është bërë e modës të kategorizohen si “nacionalistë” figura si Abaz Kupi, Muharrem Bajraktari, Halil Alia, Selim Kaloshi, Isa Toska, Taf Kaziu, Bektash Cakrani etj. etj. Mirëpo, thotë Bernd Fisher, në rastin më të mirë, nacionalizmi i këtyre figurave ishte thjesht një “nacionalizëm krahinor”. Gjatë Luftës I dhe Luftës II Botërore, kush më shumë e kush më pak, çdonjëri prej tyre ra në ujdi me pushtuesit. Termat e ujdisë qenë të thjeshta: ju mos na hyni në sinoret e fshatit tonë, ne do t’iu ndihmojmë të shtypni çdo rezistencë jashtë sinoreve tona. Sigurisht, kundrejt pagesës. Kështu, këta trima, ndërsa betoheshin e përbetoheshin për “Shqipërinë Etnike”, e kaluan kufirin e krahinës së tyre vetëm për të vrarë e për të prerë shqiptarë të tjerë, pikërisht ata që luftonin për lirinë e vendit të tyre. Kështu bënë në Vlorë, në Berat, në Shkodër e Tiranë në dimrin e vitit 1943-1944. Nuk u mjaftuan me kaq. “Legalistë” si Musa Juka e Muharrem Bajraktari qysh në 1942, dhe “ballistë”, si Mithat Frashëri në 1944, i propozuan marrëveshje të fshehta përfaqësuesve të së djathtës nacionaliste serbe e greke, Drazha Mihajlloviçit dhe Napoleon Zervës. Këto parashikonin, hiçmosgjë, bashkimin e Shqipërisë në një federatë me Serbinë, gjegjësisht me Greqinë . Në 1948, kur E. Hoxha i preu marrëdhëniet me Jugosllavinë, përfaqësuesit e “nacionalizmit” në mërgim (mes tyre edhe Ernest Koliqi), i shkruanin letra Titos, ku e grishnin atë të sulmonte Shqipërinë, të rrëzonte regjimin e Enver Hoxhës dhe t’ua besonte atyre drejtimin e atij vendi, me premtimin se Shqipëria “e tyre” do të ishte një mike besnike e Jugosllavisë. Ishte skema e përpunuar  nga “arqi-nacionalisti” Esat Pashë Toptani (1914)dhe e zbatuar nga Ahmet Zogu (1924).

Sigurisht, në raport me ta, nacionalizmi i Enver Hoxhës ishte krejt tjetër. Hoxha e shpalli të paprekshme atë Shqipëri që trashëgoi, Shqipërinë e Londrës.  Në marrëdhëniet me jugosllavët e Titos, vuri qysh në kohën e luftës çështjen e Kosovës dhe të bashkimit të saj me Shqipërinë. Në 1943, Titua e pranoi se Kosova ishte shqiptare dhe pas luftës duhej t’i bashkohej Shqipërisë. Në janar 1944, me inisiativë të komunistëve shqiptarë këndej dhe andej kufirit (Fadil Hoxha shkruan se inisiator ishte Enver Hoxha dhe ai vetë), u mblodh Konferenca e Bujanit, ku u ritheksua vullneti i popullit të Kosovës për t’u bashkuar me Shqipërinë.  Në vitin 1946, Ambasadori i Jugosllavisë në Shqipëri, Gjegja, i cili shoqëroi Enver Hoxhën gjatë vizitës së këtij të fundit në Beograd, deklaronte se gjatë bisedimeve me Titon, lideri shqiptar kishte kërkuar “në një mënyrë të papërshtatshme” bashkimin e premtuar të Kosovës me Shqipërinë. Po me atë rast, Hoxha këmbënguli që problemi i bashkimit të Kosovës me Shqipërinë të përfshihej edhe në Traktatin e Miqësisë e Bashkëpunimit, që dy vendet bëheshin gati të nënshkruanin. Pas prishjes me Jugosllavinë, në 1949, Hoxha i shkruante një letër të gjatë Stalinit, ku pasi paraqeste një histori të detajuar të shqiptarëve nën regjimin e Karagjeorgjeviçëve e të Titos, konkludonte se bashkimi i Kosovës me Shqipërinë do ta forconte këtë të fundit, “aleate besnike e BRSS”dhe do ta dobësonte Jugosllavinë e Tito-Rankoviçit. Nuk ka dyshim se afrimi i Krushovit me Titon në 1955, ishte një nga shkaqet kryesore të krizës në marrëdhëniet sovjeto-shqiptare.  Hoxha nuk mund të harronte që pas vitit 1948 Jugosllavia ishte bërë bazë kryesore ku organizoheshin veprimtaritë e zbulimeve jugosllave, amerikane e greke kundër regjimit të Tiranës. Mbi të gjitha, mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë mbetej problemi i mprehtë i Kosovës. Qëndrimet e Enver Hoxhës pas vitit 1960 për çështjen e Kosovës zhvishen gjithnjë e më shumë nga mbulesa ideologjike dhe dominohen nga retorika nacionaliste, herë-herë edhe me nota raciste. Hoxha lëshohet me të njëjtim tërbim kundër “qelbësirave frikamane maqedonase që terrorizonin shqiptarët” (1969), por edhe kundër shërbëtorve shqiptarë të regjimit të Beogradit, duke filluar nga “qeni serb” Sinan Hasani (1982). Në vitin 1966 shkruante artikullin “Kush përgjigjet për krimet e genocidit të kryera në kurriz të popullsisë shqiptare të Kosovës, Malit Zi e Maqedonisë”, ku nënvizonte si momente kryesore vrasjet e të rinjve kosovarë në Mal të Zi (Tivar), ato të kryera në Kosovë kundër gjoja kundërshtarëve të Luftës, terrori gjatë aksionit për grumbullimin e armëve. Denoncon gjithashtu politikat shkombëtarizuese në dëm të shqiptarëve nëpërmjet rrudhjes së vazhdueshme të të drejtave kombëtare të tyre, duke filluar nga ajo e shkollimit në gjuhën shqipe. E trembte ajo që do të vinte pas vdekjes së Titos, kur edhe në të gjallë të tij zhvillohej një luftë e egër mes klaneve të ndryshme brenda Lidhjes së komunistëve jugosllavë. “Në kuadrin e kaosit e të shqyerjeve mes klikave të Jugosllavisë, Kosova dhe banorët e saj shqiptarë gjenden kurdoherë të ekspozuar ndaj rreziqeve të mëdha”, shkruante në 19 shtator 1966. Hoxha tregon se e njihte mirë gjendjen në Kosovë, kur bën përgjegjës kryesor të politikave antishqiptare klanin serb të përfaqësuar nga i njohuri i vjetër i tij, Dushan Mugosha dhe nga “xhelati” Rankoviç (ndërkohë, vetë Fadil Hoxha i vlerësonte këta të dy si dashamirës të shqiptarëve!). Eliminimi i Rankoviçit në 1966 si dhe denoncimi që Hoxha dhe Tito i bënë pushtimit të Çekosllovakisë në 1968, krijuan kushtet për një normalizim të marrëdhënieve me Jugosllavinë. Hoxha pati meritë të padyshimtë që këtë afrim ta kanalizonte thuajse tërësisht në drejtim të Kosovës, sidoqë jugosllavët insistonin që marrëdhëniet të zhvilloheshin paralelisht me të gjitha republikat jugosllave. Njohja e  autonomisë së Kosovës dhe sanksionimi i saj me Kushtetutën e vitit 1974, themelimi i Universitetit , i Akademisë së Shkencave dhe institucioneve të tjera mësimore e shkencore të Kosovës,  shkëmbimi i pedagogëve, studjuesve, artistëve, sportistëve midis Tiranës e Prishtinës, organizimi i veprimtarive shkencore me tonalitet të lartë kombëtar, siç qenë ato për  500-vjetorin e Skënderbeut (1968), Konsulta e Prishtinës për unifikimin e gjuhës (1968), Konferenca për 100 vjetorin e Lidhjes së Prizrenit (1978) etj., krijuan një klimë të ngrohtë mes dy anëve të kufirit, e mbi të gjitha nxorrën në sipërfaqe një shtresë të re intelektualësh e studentësh kosovarë, që do të bëheshin protagonistët e ngjarjeve që do të vinin. E pra, askush nuk mund ta mohojë që Enver Hoxha i ka ideuar dhe i ka ndjekur deri në detaj këto zhvillime. Madje edhe duke korrigjuar vetveten. Deri në vitin 1981 ai ishte shprehur kundër parrullës “Kosova-Republikë” dhe mbronte projektin e bashkimit të thjeshtë të saj me Shqipërinë. Për këtë arsye, në 1973, kishte refuzuar të nënshkruante edhe Aktin Final të Helsinkit, që sanksiononte pandryshmërinë e kufijve në Evropë. Por, pas ngjarjeve të mars-prillit 1981 në Prishtinë, ai doli pa hezitim në mbrojtje të demonstratave të studentëve dhe të parrullave të tyre, mes të cilave më kryesorja ishte “Kosova-Republikë”.  Me rastin e zhvillimeve në Kosovë, Hoxha korrigjoi edhe qëndrimin e vet ndaj demokracive perëndimore. Për herë të parë pas 40 vjetësh, marrëdhëniet preferenciale të regjimit me Francën njohin një periudhë krize. Arsyen e shpjegon vetë Hoxha: Franca, e shqetësuar nga proceset dizintegruese në Jugosllavinë e pas-Titos, kishte marrë nën mbrojtje politikën represive kundër shqiptarëve në Kosovë, Mal të Zi e Maqedoni. Ndërkohë Hoxhës nuk i kishte shpëtuar mbështetja që po i jepnin lëvizjes së shqiptarëve shtypi dhe mjedise politike të Gjermanisë Perëndimore. Pikërisht në maj të vitit 1981, në një shkrim të botuar tek “Zërit të Popullit”, ai artikuloi tezën e “së drejtës së kombit gjerman për të jetuar i bashkuar”, që pas ndonjë muaji e nënvizoi me më shumë forcë në Kongresin e Partisë së Punës. Hoxha shprehte bindjen, se në kushtet e mungesës së një marrëdhënieje çfarëdo me SHBA, do të ishte pikërisht Gjermania ajo që do sensibilizonte e do të tërhiqte aleatin amerikan në mbështetje të luftës së shqiptarëve në Jugosllavi. Sinjali nuk shpëtoi pa u kapur në Bonn. Ishte fillimi i një marrëdhënieje shumë të rëndësishme, që u konkretizua me vizitën e papritur të Franc Jozef Shtrausit në Shqipëri, në 1984, por që për fat të keq, pasardhësit e Hoxhës e lanë të shuhet me frikërat dhe pavendosmëritë e tyre.

Sigurisht, e gjithë kjo trajektore e shpejtë e qëndrimeve të Enver Hoxhës ndaj çështjes së Kosovës, si thelb i çështjes kombëtare shqiptare në shek. XX, shënohet edhe nga dyshimet e pasiguritë e veta. Mjafton të kujtojmë, se përvoja negative e marrëdhënieve me Jugosllavinë, gjatë dhe pas Luftës, bëri që regjimi i Hoxhës të dyshonte si “agjentë titistë”, dhe shpesh herë të keqtrajtonte, shumë nga patriotët kosovarë që kalonin kufirin për t’u shpëtuar përndjekjeve të organeve jugosllave. Çështë më e keqja, angazhimi i madh politik në mbrojtje të luftës së rinisë e të popullit të Kosovës, nuk u shoqërua të paktën me një relaksim të luftës së klasave dhe me një çfarëdo liberalizimi të ekonomisë të super-kolektivizuar e të pashpresë shqiptare. Përkundrazi. Por, me sa duket nuk mund të pritej më shumë prej Enver Hoxhës. Ishte nacionalist, por ishte edhe komunist. Dhe nacionalizmi i tij mbulohej herë pas here nga dallgët e një dogmatizmi ideologjik, që në vitet e pleqërisë u bë gjithnjë e më mbytës.

 imazhe shqip

*   *   *