Shqipëria në

23 vitet e dështimit të klasës politike, 

çfarë u premtua dhe ku jemi

23 vjet pas themelimit të Partisë Demokratike dhe zyrtarizimit të pluralizmit, në “Top-Story” mbërriti një reflektim mbi të tashmen, bazuar në deshmitë e së shkuarës.

Në një temë të gjerë, të fokusuar rreth emrave që luajtën një rol protagonist në ato ngjarje, si Ramiz Alia, Sali Berisha apo Fatos Nano, për të folur në studion e Sokol Ballës mbërritën personazhe që jetuan në vetë të parë ato ngjarje si studentë të atij dhjetori.

Midis të ftuarve ishte i pranishëm ish-kryeministri Pandeli Majko, botuesi i revistës “Tema”, Mero Baze, analisti Mentor Nazarko dhe anëtari i këshillit kombëtar të Partisë Demokratike, Gjergj Bojaxhiu.

Duke nisur me histori, me nostalgjinë e asaj lëvizje, i pari që mori fjalën në studio ishte pikërisht zoti Majko: 

“Unë e di që në çdo përvjetor Dhjetori vjen e njëjta pyetje: Si ndodhi? Ç’ndodhi? A ishte një lojë e madhe? Në vitin 1990, Shqipëria ishte një vend me të burgosur politikë, në 1990-n situata e frymës politike ose jeta e përgjithshme sociale, nga pikëpamja e liberalizimit nuk krahasohej as me ndienjen liberale të 1970-s. Nga pikëpamja e funksionalitetit të regjimit, ai funksiononte me fuqi të plotë, pa asnjë element të liberalizimit të dukshëm, me përjashtim të disa fjalëve të Alisë që kishin krijuar një gjendje të përgjithshme psikologjike. A ishte lëvizje studentore kontradiktore? A kishte njerëz që përfituan? Këtë pyetje nuk mund t’ia bësh studentëve, që u ngritën jashtë çdo lloj llogjike të kohës duke kërkuar vetëm ndryshimin. Këtë e them edhe nga konfidencat që kam pasur me drejtues të periudhës e nga historia ime e gjatë në Partinë Socialiste, ku kam njohur shumë personazhe të asaj lëvizje. Në një moment të caktuar, përfaqësues të Partisë Komuniste kuptuan që ishin ngritur njerëz të përzgjedhur me pikatore, të përzgjedhur nga të përzgjedhurit, pasi të merrje një fakultet në atë kohë, biografia ishte gjëja e parë dhe u ngritën këta të përzgjedhur dhe i bënë të qartë regjimit që këta që konsideroheshin e ardhmja e shihnin veten pa të ardhme dhe këtë pikë duhet ta shohim në këtë kontekts, a kishte një marrëveshje? Po, kishte sepse ndryshe do të derdhej gjak. Ka pasur njerëz që kanë thënë që studentët duheshin goditur, por kanë pyetur në fund të fundit kë do të godasim, fëmijët tanë? Ndaj situata fermentoi në një situatë gjysmëfantazie, ndaj në atë kupë që la ajo situata disa-ditore, pyesim a ndodhi me vërtetë apo jo? Situata ndodhi pikërisht në kushtet e një vëndi ku ata që duhet të bënin opozitën nuk e dinin çfarë ishte dhe ajo u krijua brenda sistemit”.

Mero Baze, ishte një tjetër dëshmitare i atyre ndryshimeve thelbësore në historinë e vendit tonë. “Unë sapo kisha mbaruar fakultetin, jetoja në Qytetin Studenti, por nuk isha më student. Mendoj që ajo që tha Majko ka shumë rëndësi, që ishte një lëvizje spontane me një frymëzim i ardhur nga rënia e Murit të Berlinit dhe disa ngjarjeve të tjera gjatë vitit 1990. Qyteti Studenti ishte antena më e fortë që thithte çdo lajm nga bota, kishte më shumë liberalizëm se kudo në Republikën e Shqipërisë dhe ka pasur disa protesta edhe më parë. Në 1 Korrik 1989 pati një gjysmë proteste, gjysëm politike e gjysëm rinore e studentore, ku u dogjën çarçafë. Gjatë 1990-s ndodhën ndryshime të forta për të inkurajuar studentët si ikja Kadaresë, hapja e ambasadave, prezenca e fortë e “Zërit të Amerikës”, për shkak të lidhjes së prefiksit, ndaj një klimë për të vrarë frikën ishte prodhuar përpara lëvizjes studentore nga pikëpamja studentore. Nga pikëpamja ekonomike, sapo isha emëruar inxhinjer në Martanesh, nuk isha ndonjë inxhinjer shumë i aftë për të bërë planin e vitit të ardhshëm dhe thashë po kopioj planin e vitit të shkuar. Më thanë hiq këto e hiq ato se si kemi, ndaj nuk mund të bëja një plan. Në atë periudhë përkoi edhe heqja e arratisë si tradhëti ndaj atdheut dhe u inkurajuan arratisjet që përfunduan në mënyrë tragjike që ishte një përgjegjësi e shtetit, ndaj shteti ishte i papërgatitur për atë që ndodhte. Nëse krahasojmë mendimet tona për pluralizmin në atë kohë me atë që mendojmë sot do të ngjanim tamam si qesharakë ose tërësisht naivë”, deklaroi Baze.

“Nuk duhet të kërkojmë asnjë hero, ndaj më erdhi mirë që Mero e nisi analizën tek kriza. Analiza e atij, aq sa ishte fillimi i demokracisë ishte edhe fillimi i një shkatërrimi shumë herë më i madh se dëmet që solli socializmi”, nisi komentin e tij zoti Nazarko.

“Në atë vit kërkova një vizë dhe u angazhova gabimisht tek PD që të merrja vizën e të ikja jashtë në tetor-dhjetor. Shqipëria, ndonëse thonte se ishte kundër traktatit të Varshavës ishte në borderotë e socializmit dhe jetonte me klering, kur mbaroi edhe kjo histori në 1989-n duhet të nxirrje dollarë. Ku do i prodhonte Shqipëria dollarët? Fatkeqësia jonë ishte se edhe 90% të lëndëve të para punonin me lëndë të parë të huaj, s’kishim ku t’i gjenim paratë dhe në 1991 paguanim me florinj në dorë dhe në këtë pikëpmaje, po të llogarisim në 1990 që u ble gruri, Shqipëria kishte mbaruar në të gjitha ndaj i vetmi hero në thonjëza ishte Alia që po i shihte situatën nga lart dhe shihte si të përzihej me turmën dhe të tërhiqej. Ama nuk ka pasur revolucion në 1990 dhe po të duan ata që e mendojnë kështu le të nxjerrin librat, por ka pasur vetëm një qëndrim dinjitoz të studentëvve… S’ka pasur revolucion dhe s’kishte as si të kishte”, shtoi Nazarko.

Ndryshe nga analisti mendon ish-kryeministri Majko, sipas të cilit nuancat e një revolucioni ishin të pamohueshme. “Ne revolucionin e lidhim me vendet e tjera, por këtu historia e jetës politike ka qenë shumë përjashtimore midis palëve dhe në këtë këndvështrim mendoj se në 101 vjet pavarësi, vetëm në 20 vitet e fundit kemi dy palë… Në vitin 1990, nuk kishte kuptim shprehja disident, kishte i mbijetuar. Në ato kushte duhet të flitej për mbijetesë, pasi duhet ta masje 14 herë atë që thoje, sepse shumë nga ata që bërtasin sot për liri dhe demokraci të thanin lëkurën në mes të pazarit, ndaj ai shpërthim ishte në kufijtë e të paimagjinueshmes dhe duhet parë me krenarinë, jo në sensin ishte s’ishte. kush erdhi dhe kush i solli, por në një moment shoqëria shqiptare ata djem e vajza, ashtu siç ishin e prodhuan ngjarjen, e prodhuan ndryshimin dhe ne 8 Dhjetorin e quajmë Ditën e Rinisë, por për mua është dita e demokracisë, që sigurisht erdhi e kontraktuar pasi ishim një brez që s’kishte asnjë lloj të menduari ndryshe dhe vinim nga një logjikë që përjashonim njëri-tjetrin, ndaj pyes veten nëse do të kishte pasur revolucion nëse bie fjala ne do të ishim një vend me shumë naftë ose ndonjë rezervë tjetër, që të prodhonte ende një lloj mirëqënie relative”, deklaroi Majko.

Në atë kohë nuk kam qenë në brendësi të ngjarjeve, megjithatë kam qenë si gjimnazist ose si pjesë e qytetarëve që shkonin në Qyteti Studenti, kur bëhej demonstrata, deri kur u shpall pluralizmi, ndaj e kuptoj shumë qartë atë çlirimin e momentit. Nuk dua t’i futem debatit ishte revolucion apo jo, termi më i pranuar deri më tani është ai i lëvizjes, por unë mendoj që në radhë të parë është e vërtetë që i vetmi vend nga mund të dilte ajo lëvizje ishte Qyteti Studenti, pasi ishte një grup i seleksionuar, një Shqipëri e vogël dhe i seleksionuar në kuptimin pjesërisht elitar… Plus ishte në një zonë gjeografike të caktuar, e tërë Shqipëria. pas viteve 1985 kishte vështirësi të mirëfillta ekonomike, pasi edhe për të gjetur ushqim u bë gjithmonë edhe më e vështirë. Në 1986-87 mund të kishe lekë dhe mos blije dot asgjë… Unë jam dakord me Majkon që regjimi e kishte fuqinë që nëse donte ta shtypte lëvizjen, por regjimi kuptioi që s’kishte të ardhme dhe edhe nëse e shtypte s’kishte ç’bënte. Forcën shtetërore, pavarësisht entuziasmit tonë, shteti i kishte të gjithë mekanizmat policorë dhe ushtarakë për ta shtypur atë lëvizje”, deklaroi zoti Bojaxhiu, në vlerësimin që ai i bëri ngjarjeve.

Roli i Ramiz Alisë në “përcaktimin” e pluralizmit shqiptar

imazhe shqip

Në intervistën e fundit, ndoshta më e hapura e dhënë ndonjëherë, i ndjeri Ramiz Alia në  Top Story, në dhjetor të 2010-ës, deklaroi se shmangu gjakderdhjen. Ai flet për një takim të parë në orët e vona të natës me studentët në ato ditët e para të dhjetorit.

Për analistin Mero Baze: “Ramiz Alia është një udhëheqës që e ka marrë zvarrë historia. Ka ndjekur historinë që nuk ka lënë gjurmë në vendimet e veta. Mitizimi i ’90-ës që Ramiz Alia nuk përdori dhunë, do kisha dëshirë të ishte vlerë e Ramiz Alisë, por ishte kredencial i tillë. Në ‘90 udhëheqësit komunistë kishin frikën e shembullit të Causheskut në Rumani. S’e krahasoj me figurat e pluralizmit në demokraci. Për mua dy janë personazhet, Ramiz Alia dhe Sali Berisha për 23 vjet si udhëheqës politik në demokraci nuk ka asnjë vlerë të asaj që ne mendonim në dhjetor, nuk zbatoi asgjë nga ato. Ai ka prodhuar anarki, ka dënuar vlerën më të madhe të pluralizmit, votën e lirë, vrau 4 qytetarë dhe vazhdon të mburret për këtë. Sali Berisha e ka dënuar më shumë se këdo tjetër ajo që ndodhi në dhjetor të ‘90”.

Cilat ishin raportet mes Ramiz Alisë dhe Sali Berishës në ato ditë? Vetë udhëheqësi i fundit komunist, sërish për Top Story në dhjetor 2005 rrëfen: “Më datën 10 më duket, ose në 9 në darkë, studentët vazhduan ditën dhe natën protestën. Nga ora 6, 7, 8 pasdite më lajmëruan që ishin mbledhur disa pedagogë për të qetësuar studentët. Pyeta kush janë? Më thanë disa emra, mes tyre edhe emri i dr. Berishës. Unë duke i patur parasysh tre tropojanët e protestës që dëgjova, i thashë Xhelil Gjonit që Berisha të kalonte nga unë para se të takonte studentët. Erdhi nuk bëmë muhabet shumë pak. E kisha takuar më parë. I thashë që t’u thoshte studentëve që ata se mbajtën fjalën ndaj edhe unë s’vajta. I thashë që veshi më zuri që atje ka një tropojan, që mund të të shërbejë si pikë kontakti. Berisha iku dhe u kthye pas orë 12 të natës. Ishte i lodhur dhe më tha që nuk merrej vesh me ta, çthotë njëri nuk thotë tjetri. Kaq asgjë më tepër. Unë e përshëndeta natën e mirë. Kaq”.

Për anëtarin e Partisë Demokratike, Gjergji Bojaxhi: Unë e kam dëgjuar edhe më parë këtë, për mua nga ana historike mund të ketë vlerë. Për mua e rëndësishme nuk është që udhëheqësi i PD u inkurajua nga Partia Komunsite, Për mua e rëndësishme është cfarë njeriu është ky? Ka mbajtur partinë në rrugën e duhur? Për mua nuk e ka mbajtur”.

Megjithatë, deputeti socialist,  Pandeli Majko tha se nuk duheshin hequr meritat udhëheqësve të lëvizjes së dhjetorit: “Më thoni një intelektual tjetër me emër që në dhjetor të ‘90 përkrahu studentët si Sali Berisha. Edhe Gramoz Pashko edhe Arben Imami në atë kontekst kohor bënë gjënë e duhur. Elita politike e pas ‘90 ka qenë një elitë e dështuar, por nga pikëpamja e fitoreve, në atë kohë, mund të krahasohet dhe t’i vërë nën vete të gjithë pjesën tjetër në historinë e pavarur”.

Për Mero Bazen pavarësisht nëse është katapultuar ose jo nga Ramiz Alia “Berisha ishte më i aftë se ata studentë në atë kohë dhe i është imponuar asaj partie. Është aftësi personale e Berishës që kapi momentin dhe hyri në politikë. Unë mendoj që Alia nuk përdori Berishën, por Berisha përdori Ramiz Alinë.

Gjergji Bojaxhi shtoi se Alia ishte thjesht një menaxher i asaj situate, dhe jo një udhëheqës. “Duke marrë parasyh se cfarë vendi jemi dhe duke parë gjërat tani, për mendimin tim notat i merr pozitive, pavarësisht se në atë kohë mund të kem patur shumë kritika për të”, tha ai.

Roli i Alisë në përcaktimin e Fatos Nanos në krye të së majtës

imazhe shqip

3 vjet më parë, Servet Pëllumbi, njëri prej udhëheqësve më të vjetër të Partisë Socialiste, dhe njeriu që mbajti mbi shpatulla rimëkëmbjen e së majtës, deklaroi në Top Story se si Nano, sipas tij kishte marrë detyrën e kryetarit të PS.

“Ramiz Alia në ato kohë ka luajtur një rol kundërshtues me veten. Nga njëra anë në fjalime publike shtonte cështje si ‘socializmi ka rrënjë të thella, nuk ka për të ndodhur këtu ajo që ka ndodhur në vendet e tjera (por realiteti fliste për të kundërtën). Nga ana tjetër ishte në dijeni të lëvizjeve brenda partisë dhe disa i inkurajonte. Kongresi nuk u bë jashtë vëmendjes së Ramiz Alisë. Ramiz Alia ka thërritur Fatos Nanon në prezencë të Kastriot Islamit dhe Ylli Bufit dhe i ka mbushur mëndjen Fatosit që të pranojë propozimin për kryetar. Pas një ore Fatosi vjen në mbledhjen e përgjithshme dhe del në tavolinën kryesore dhe tha që kishte pranuar për kryetar partie me kusht që në krah të djathtë të tij të isha unë”, deklaronte Pëllumbi.

Edhe Majko konfirmoi detajin që Nano ka pranuar të marrë drejtimin e partisë me kushtet e përmendura nga Pëllumbi, por la të kuptohej se në dijeni të tij, roli i Alisë në këtë proces kishte qenë minimal.

Reflektohen sot kërkesat e ’90-ës

Sot, 23 vjet pas lëvizjes së dhjetorit, asaj lëvizje me parrullën “E duam Shqipërinë si gjithë Europa”, ku është vendi? A kemi ecur vërtetë në rrugën e duhur dhe ku kemi gabuar?

Gjergji Bojaxhi thotë: Nëse do t’i marrim sot, kemi drejtësinë që blihet, sistemi arsimor që është çorap. Janë ngatërruar gjërat aq shumë. Por ne jemi në një sistem kapitalist që edhe sikur të mos bësh asgjë, do të prodhojë më shumë se sistemi i komunist. Mendoj që elita politike shqiptare në këto 23 vjet lë shumë për të dëshiruar dhe ky është një problem që unë akoma se shoh të zgjidhur sepse në vazhdojmë të diskutojmë për individë dhe jo për sistemin.

Analisti Nazarko  tha se kemi dështuar si shoqëri, ka dështuar klasa politike, ka dështuar e gjithë shoqëria shqiptare. “Kjo klasë politike është e paaftë të cojë vendin përpara”, tha ai.

Mero Baze  shtoi: Ne kemi dështuar në thelb për 23 vjet se nuk kemi respektuar parimin që kërkon sistemi, konkurencën. Kemi kërkuar një sistem kapitalist që jemi përpjekur t’i imponojmë vlerat. Kemi funksionuar kundër sistemit. Kemi përdorur kapitalizëm me mentalitet komunist.

Deputeti Majko u shpreh më optimist duke deklaruar se Shqipëria sot është një vend i mirë për të jetuar, pavarësisht problemeve që ka dhe se kjo klasë politike ka bërë mjaftueshëm.

imazhe shqip

*   *   *